Toshkent, O‘zbekiston (UzDaily.uz) — IFC O‘zbekiston hukumatini buyrak yetishmovchiligi bilan kasallangan bemorlar uchun sog‘liqni saqlash tizimini tubdan o‘zgartirgan davlat-xususiy sheriklikni (DXSh) rivojlantirishda qo‘llab-quvvatladi.

2018-yilda IFC hukumat so‘roviga ko‘ra, sog‘liqni saqlash sohasidagi potensial DXSh loyihalarini, shu jumladan saraton kasalligi bilan og‘rigan bemorlar uchun nur terapiyasini takomillashtirish, vizualizatsiya diagnostikasi, dializ markazlari va ko‘p tarmoqli klinikalarni tashkil etishni baholab chiqqan. Oxir-oqibat, hukumat dializ xizmatlariga qaratilgan pilot loyihani ishga tushirishga qaror qildi.

Gepatit C bilan kasallangan 63 yoshli Klara Ziyatdinova buyrak faoliyati bilan bog‘liq muammolardan tashqari, hozirda infeksiya yuqish xavfini kamaytirish uchun haftasiga uch marta maxsus bo‘limda dializdan o‘tadi. Natijalar sezilarli bo‘ldi. “Dializdan so‘ng o‘zimni juda yaxshi his qilyapman. Men nabiram bilan vaqt o‘tkazishim, barcha uy ishlarini bajarishim, qo‘shni Qozog‘istondagi ikkinchi qizimni ko‘rgani borishim mumkin”, ­— deydi u.

Ziyatdinova uchun sharoit doim ham bunday bo‘lmagan. 2021-yilda u COVID-19 asoratlari tufayli shoshilinch dializ uchun shifoxonaga yotqizilgan.

Muolaja bepul edi, ammo dializ haftasiga atigi ikki marta, har bir seans uch soatdan o‘tkazilardi, ammo davolanish xalqaro standartlarga mos bo‘lmagani uchun u baribir o‘zini yomon his qilardi.

Bu endi u va ko‘plab o’zbeksitonliklar uchun uzoqdagi xotira bo’lib qoladi, bu esa O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi tashabbusi bilan dializ yordamini hal qilish bo‘yicha dadil hamkorlikning natijalaridan biridir.

IFC bilan bir qatorda, O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi va Iqtisodiyot va Moliya vazirligi Jahon banki guruhi hamda Avstriya, Germaniya va Vengriya hukumatlaridagi donorlari bilan mamlakatdagi birinchi DXSh loyihasi bo‘yicha hamkorlik qildi: buyrak yetishmovchiligi bo‘lgan ko‘proq bemorlarga xalqaro standartlarga javob beradigan yuqori sifatli dializ xizmatlaridan foydalanish imkonini beruvchi loyiha ishga tushirildi.

Yangi Davlat-xususiy sheriklik loyihasi tufayli 1000 dan ortiq bemorga hayotini saqlab qoluvchi dializ yordami ko‘rsatilmoqda.

O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vaziri o‘rinbosari Farhod Toshpo‘latov shunday tushuntiradi: “sog‘liqni saqlash sohasida DXShni joriy etish bemorlarning hayotiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’siri tufayli puxta rejalashtirishni talab qiladi. Bizga ma’lum bir xizmatni isloh qilish va bemorlarga tezda sifatli yordam ko‘rsatish imkonini beradigan tor doiradagi loyihadan boshlash xavfsizroq edi. Shuning uchun dializ loyihasini amalga oshirishga qaror qilindi”.

IFC’ning Turkiya va Markaziy Osiyo bo‘yicha direktori Vibke Shloemerning ta’kidlashicha, “bu tashabbus ortida surunkali kasallik bilan kurashayotgan haqiqiy odamlar turibdi. Bu loyiha ularga yaxshiroq hayot kechirish imkoniyatini berishga qaratilgan. Dializ muassasalarini yangilash va eng zamonaviy uskunalarga sarmoya kiritish orqali biz hukumatga nafaqat bemorlar ko‘rsatkichlarini takomillashtirishda, balki boshqa sohalarda ham yordam berib kelamiz.

IFC, shuningdek, Sog‘liqni saqlash vazirligi va Milliy nefrologiya markaziga buyrak yetishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan dializ olishlari uchun shaffof va aniq tanlov hamda tasdiqlash jarayonini ta’minlash maqsadida bemorlarni yo‘naltirish tartibini takomillashtirishda ko‘maklashdi. Yangi tizimga muvofiq, bemorlar milliy reyestrga kiritildi va endi bu reyestr har oyda yangilanib boriladi.

Xususiy sherik

Loyihaning xususiy hamkori tender orqali tanlandi. Saralashdan o‘tish uchun kompaniyalar moliyaviy salohiyatni namoyish etishlari va surunkali buyrak kasalligi bilan og‘rigan bemorlarni hayotini saqlab qoladigan davolash uchun texnik talablarga javob berishlari kerak edi. Osiyodagi eng yirik dializ xizmati ko‘rsatuvchi "NephroPlus" (Hindiston) kompaniyasi mamlakat bo‘ylab 1100 nafar bemorga xizmat ko‘rsatuvchi 4 ta dializ markazini qurish, jihozlash va ekspluatatsiya qilish salohiyatiga ega bo‘lgan hamkorni aniqlash bo‘yicha ochiq tenderda g‘olib chiqdi. Shartnoma 2021-yil yanvar oyida imzolangan.

“Bizning vazifamiz past va o‘rta daromadli mamlakatlarda dializ sifati va undan foydalanishni yaxshilashdir”, — deydi “NephroPlus” asoschisi va bosh direktori Vikram Vuppala. “O‘zbekistonda sifatli dializga ehtiyoj katta. Maqsadimiz — davolash muolajalarini zamon talablari darajasiga olib chiqish, muolaja jarayonidagi noqulayliklarni kamaytirish va bemorlarning hayot sifatini yaxshilashdan iborat”.

Bugungi kunda NephroPlus Toshkentda 700 nafar, Qoraqalpog‘iston va Xorazmda 400 nafarga yaqin bemorga muntazam dializ xizmatini ko‘rsatmoqda. Har bir bemor odatda xalqaro tajribaga muvofiq haftasiga uch marta taxminan to‘rt soat davomida dializ qilinadi.

NephroPlus tomonidan ko‘rsatilayotgan takomillashtirilgan xizmatlar ham ijobiy xarajatlar bo‘yicha afzallikka ega, O‘zbekistondagi NephroPlus klinikalarida dializ seanslari endi hukumatga hamkorlikdan oldingi 60 dollar emas, balki 48 dollarga tushdi va bu kutilganidan ham arzonroq.

Shuningdek, NephroPlus har oyda barcha bemorlar uchun bepul laboratoriya tekshiruvlarini o‘tkazib, natijalarni mahalliy ambulator poliklinikalarning davolovchi shifokorlariga hukumat tomonidan subsidiyalangan retseptlarni zarur bo‘lganda o‘zgartirish uchun yuboradi. Shundan so‘ng klinikalar bemorlarni dori-darmonlari olib ketish uchun tayyor bo‘lganidan xabardor qiladi.

2019-yilda buyrak yetishmovchiligi tashxisi qo‘yilgan Nadejda Li shunday deydi: “Biz barcha dori-darmonlarni o‘zimiz sotib olardik. Endi hukumat ko‘plab vitaminlar, aminokislotalar va gemoglobinni ko‘paytirish uchun dori-darmonlar bilan ta’minlayapti. Men hali ham boshqa dori-darmonlar uchun pul to‘layman, lekin davlat tomonidan qo‘llov bo‘lmasa, xarajatlarim ancha yuqori bo‘lardi”.

Loyiha doirasida NephroPlus O‘zbekistonda birinchi marta peritonial dializni joriy etdi, bu uy sharoitida amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan amaliyot bo‘lib, keksa bemorlar va bolalarni davolashda moslashuvchanlikni ta’minlaydi. Klinikalar endi infeksiya xavfini kamaytirish uchun bir martalik dializ filtrlarini o‘z ichiga olgan bir martalik uskunalardan ham foydalanmoqda.

Bemorlarga ta’siri

O‘zbekistonning ijtimoiy imtiyozlar dasturi buyrak yetishmovchiligi bilan kasallangan bemorlarga bepul dializ yordamini ko‘rsatsa-da, dializ imkoniyatining cheklangani va bemorlarni to‘g‘ri yo‘naltirish tartib-qoidalari yo‘qligi sababli barcha bemorlar dializdan foydalanish imkoniyatiga ega emas edilar.

Eskirgan binolar va asbob-uskunalar, yuqori kasallanish darajasi, bemor cho‘ntagidan ketadigan xarajatlarning yuqoriligi, ro‘yxatdan o‘tmagan bemorlarning ko‘pligi va dializ standartlarining yo‘qligi bilan birgalikda bu ko‘pincha sog‘liqni saqlashning yomon natijalariga olib keldi. Xususiy dializ xizmati mavjud edi, ammo u o‘sib borayotgan talabni qondirish uchun imkoniyatlari cheklangan Toshkent shahridagi kichik provayder bilan cheklangan va faqat davolanishga qodir bo‘lgan bemorlarga xizmat ko‘rsatardi. Ushbu muhit mamlakatda dializ bilan og‘rigan bemorlar uchun ko‘plab qiyinchiliklarni keltirib chiqardi, ammo dializ loyihasi amalga oshirilgandan beri bu sezilarli darajada yaxshilandi.

Jarayonlar va uskunalarni saqlash ham sezilarli darajada takomillashtirildi. Ilgari dializatorlar ­— qonni tozalovchi filtrlarni noto‘g‘ri tozalash odatiy holat bo‘lib, dializatorlar, ignalar va naychalar ko‘pincha to‘rt martagacha qayta ishlatilardi. Bu esa gepatit va OIV kabi viruslar bilan zararlanish xavfini oshirardi.

“Ularni sterilizatsiya qilish uchun uskunalar antibiotik eritmasida yuvilardi, so‘ngra muzlatilardi va qayta ishlatilardi”, ­— deb eslaydi nefrolog Shahnoza Abdullayeva.

2023-yil may oyida NephroPlus’ga qo‘shilgan doctor Abdullayeva boshqa tibbiyot xodimlari bilan birga Milliy nefrologiya markazidan ko‘chib o‘tdi. Bu esa ko‘plab bemorlar uchun o‘tish jarayonini osonlashtirdi, chunki ularning shifokorlari ham birga ko‘chib o‘tishdi.

“Bu yerda biz bir oiladek bo‘lib ketganmiz. Bemorlar qarindoshlariga qaraganda biz bilan ko‘proq vaqt o‘tkazishadi. Ular haqida hamma narsani bilamiz, kimningdir to‘yi bo‘layotganidan tortib, kim nevara kutayotganigacha”, ­— deb o‘z fikrlari bilan o‘rtoqlashadi u.

Shifokor Shahnoza Abdullayeva dializ markazida ishlayotganda fayllarni ko‘rib chiqmoqda.

Sog‘liqni saqlash islohotini kengaytirish

Sinov loyihasining muvaffaqiyatidan so‘ng, O‘zbekiston hukumati mamlakat bo‘ylab tashabbusni kengaytirish maqsadida Turkiya va Xitoyning dializ xizmati ko‘rsatuvchi kompaniyalari bilan muzokaralar olib bormoqda. Loyiha 2023-yilda “Eng yaxshi ijtimoiy infratuzilma” sovrini qo‘lga kiritdi va endi u sog‘liqni saqlash tizimining boshqa sohalarida davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish bo‘yicha keng qamrovli rejaning bir qismiga aylandi.

Ushbu loyihaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi nafaqat O‘zbekistonda dializ xizmati sifatini oshirdi, balki hukumatga jamoat sog‘liqni saqlash xizmatlarini takomillashtirish uchun xususiy sheriklar bilan hamkorlik qilish imkoniyatlarini aniqlashga yordam berdi, bemorlarni parvarish qilish darajasini ko‘tardi va butun mamlakat bo‘ylab sog‘liqni saqlash natijalarini yaxshiladi.

IFC saraton kasalligi bilan og‘rigan bemorlarga nur terapiyasini (ko‘pincha radioterapiya deb ham ataladi) taqdim etish va bir nechta eskirgan tor ixtisoslashgan kasalxonalarni ko‘p tarmoqli muassasaga birlashtirish bo‘yicha potensial davlat-xususiy sheriklik loyihalari ustida hukumat bilan hamkorlik qilmoqda. Bundan tashqari, tibbiy tasvirga olish diagnostika markazlarini tashkil etish loyihasi amalga oshirilmoqda.

Kymbat Ybyshova